imagespPrzez wiele lat byłem skłonny wierzyć tym wszystkim, którzy powtarzali, że wyjąwszy politruków z Głównego Zarządu Politycznego, większość oficerów Ludowego Wojska Polskiego była polskimi patriotami. Badania nad wywiadem wojskowym PRL, które rozpocząłem w 2006 roku nakazały negatywnie zweryfikować te zapewnienia. Analizując przez lata tysiące dokumentów, materiałów operacyjnych i akt personalnych oficerów, doszedłem do przekonania, że LWP było niemal w pełni zsowietyzowane. Ta książka jest ostatecznym pożegnaniem z mitem o „patriotach w mundurach” z LWP. Te słowa napisał Sławomir Cenckiewicz, jeden z najwybitniejszych historyków młodego pokolenia, w zakończeniu wydanej w 2011 roku książki „Długie ramię Moskwy”, książki stanowiącej niewątpliwy przełom w myśleniu o naszej najnowszej, powojennej historii.

„Długie ramię Moskwy. Wywiad wojskowy Polski Ludowej 1943 – 1991” to pierwsza monografia opisująca funkcjonowanie II Zarządu Sztabu Generalnego LWP czyli wywiadu wojskowego oparta na kompleksowej analizie akt tej służby. Do tych dokumentów, w co trudno dziś uwierzyć, przez niemal 20 lat wolnej Polski … nie było dostępu. Kontrolę nad nimi miały bowiem prorosyjskie Wojskowe Służby Informacyjne (WSI) – relikt komunistycznego wywiadu i kontrwywiadu w III Rzeczpospolitej. Dopiero likwidacja WSI w roku 2006 umożliwiła rozpoczęcie badań nad tym, jak się następnie okazało, najbardziej wiernym Związkowi Sowieckiemu, segmentem aparatu bezpieczeństwa w PRL. Sławomir Cenckiewicz, autor słynnych książek o agenturalności Lecha Wałęsy (napisanej wspólnie z Piotrem Gontarczykiem „SB a Lech Wałęsa. Przyczynek do biografii” oraz już samodzielnie „Sprawy Lecha Wałęsy”), będący również w 2006 roku szefem Komisji do spraw Likwidacji WSI był niewątpliwie najbardziej kompetentną osobą do zajęcia się tą problematyką.

Efektem żmudnych badań źródłowych tej specyficznej, zamkniętej i hermetycznej służby jest monografia napisana przystępnym językiem, pełna sensacyjnych faktów i nie stroniąca od wyciągania jasnych i klarownych wniosków z całości zebranego materiału. Warto więc przebrnąć przez momentami dość nużące fragmenty dotyczące szczegółów personalnych i strukturalnych II Zarządu by następnie poznać całość zagadnienia, całość dodajmy zaskakującą świeżością i nowością osądów, idącą w poprzek dotychczasowym opiniom i utartym poglądom.  

Jaki więc obraz wywiadu wojskowego wyłania się z książki Cenckiewicza? Można odpowiedzieć krótko: był to wywiad nieudolny wręcz fatalny jeśli chodzi o klasyczne działania wywiadowcze za granicą oraz bardzo skuteczny w działaniach na terenie kraju. To swoisty paradoks, że służba powołana do działań poza granicami PRL najlepiej czuła się w kraju, lokując swoich agentów w rozmaitych instytucjach, a w pewnym momencie włączając się czynnie w zwalczanie krajowej opozycji politycznej. Wywiad wojskowy był więc jak cały ten system silny wobec słabych (własnych obywateli) i słaby wobec silnych (państwa Europy Zachodniej i USA). Cenckiewicz podkreśla ponadto faktyczne podporządkowanie II Zarządu kontrwywiadowi wojskowemu, czyli Głównemu Zarządowi Informacji Wojska Polskiego (GZI), przekształconemu następnie w Wojskową Służbę Wewnętrzną (WSW). Na marginesie, należy wspomnieć, że na bazie WSW oraz II Zarządu po roku 1989 uformowano „nową” służbę czyli Wojskowe Służby Informacyjne.

Z książki Sławomira Cenckiewicza wyłania się obraz służb wojskowych (a także szerzej: całej ludowej armii) jako istotnego segmentu aparatu represji utrzymującego sowiecką władzę w Polsce, a także skierowanego do przygotowań do agresji Związku Sowieckiego na państwa zachodniej Europy. To właśnie do służb wojskowych i całego wojska Moskwa miała największe zaufanie, z uwagi na fakt, że w całości od podstaw je utworzyła, począwszy od roku 1943, kiedy powstała I Dywizja im. Tadeusza Kościuszki a wraz z nią komórki wywiadu i kontrwywiadu wojskowego oraz zalążek sądów wojskowych i prokuratur wojskowych, które w następnych latach odegrają tak złowieszczą i krwawą rolę na terenie Polski. Tworzona od roku 1943 armia „polska” miała kierownictwo niemal w pełni sowieckie, a także składające się z sowieckich agentów (jak Zygmunt Berling) lub komunistów o domniemanych lub faktycznych polskich korzeniach. Według Cenckiewicza są więc podstawy by uznać tą formację za kolaboracyjną a nie polską. Narodowa forma wojska „polskiego” przejawiająca się m. in. w nazewnictwie jednostek była bowiem tylko sowiecką manipulacją. Rozdział I książki Cenckiewicza nosi nawet tytuł Ludowe Wojsko (nie)Polskie.

W okresie wojny wywiad wojskowy LWP był przez sowietów traktowany jako część składowa GRU – czyli sowieckiego wywiadu wojskowego. Dopiero okres 1945-1950 przyczynił się do większego nasycenia tej służby oficerami mówiącymi po polsku. W tym czasie funkcję szefa wywiadu wojskowego (zwanego wtedy II Oddziałem) pełnił płk. Wacław Komar (właść. Mendel Kossoj) ps. „Kucyk”, przedwojenny działacz komunistyczny, szkolony w ZSRS, skierowany do NKWD, dokonujący licznych egzekucji na plecenie Komunistycznej Partii Polski. W 1949 roku władzę nad LWP przejmuje sowiecki marszałek Konstanty Rokossowski co oznacza już bezpośrednie kierowanie armią „polską” przez sowietów. Śruba zostaje przykręcona. W wojsku trwa czystka skierowana przeciw przedwojennym oficerom, którzy podjęli współpracę z komunistami a także przeciw części komunistycznych działaczy. W rezultacie Wacław Komar  trafia do aresztu GZI. Raport obciążający Komara pisze młody kapitan GZI Czesław Kiszczak. Sowieci znów przejmują bezpośrednią kontrolę nad wywiadem wojskowym.

W kolejnych rozdziałach książki ukazano dalsze etapy rozwoju i reorganizacji wywiadu, ściśle związane z sytuacją polityczną w kraju i sowieckimi planami agresji na Zachód.  Dowiadujemy się, że po odwilży roku 1956 większość sowieckich doradców opuszcza wojsko a kierownictwo wywiadu obejmuje Grzegorz Korczyński, wyjątkowo ponura postać mająca na sumieniu m. in. mordowanie Żydów w okresie okupacji, związana jednak z obozem Władysława Gomułki. Wśród jego następców jest m. in. Czesław Kiszczak, który sprawował tę funkcję w latach 1972-1979. Okres jego rządów w II Zarządzie to kontynuacja pasma porażek, z którego wywiad nie podniósł się już do końca swojego istnienia.

Sławomir Cenckiewicz nie ogranicza się jednak tylko do przedstawienia wewnętrznej struktury II Zarządu, ale opisuje również przykłady operacji wywiadowczych takich jak działania skierowane przeciwko Polskim Siłom Zbrojnym na Zachodzie, sprawę polskiego złota przekazanego z Londynu, akcje porywania dzieci i tzw. matrioszek z sierocińców, kradzież technologii wojskowych na Zachodzie, lawinę dezercji oficerów II Zarządu na przełomie lat 70 i 80, handel bronią z arabskimi terrorystami czy też powołanie elitarnego Oddziału Y i jego rola w aferze FOZZ pod koniec lat 80-tych. Bardzo ciekawy jest również ostatni rozdział dotyczący lat 1991-2006, a więc okresu funkcjonowania WSI, opisujący m. in. skandaliczne działania Bronisława Komorowskiego, byłego opozycjonisty, który stał się wyrazicielem interesów tej postkomunistycznej formacji. Cenckiewicz opisuje również rolę Radosława Sikorskiego, ministra obrony w rządzie PiS, który blokował likwidację WSI. Sławomir Cenckiewicz podkreśla, że likwidacja Wojskowych Służb Informacyjnych była możliwa jedynie dzięki determinacji Prezydenta Lecha Kaczyńskiego, któremu autor zadedykował swoją książkę. 

„Długie ramię Moskwy” może być dla wielu poznawczym szokiem, może być zderzeniem z zupełnie nową wizją najnowszej historii Polski, sprzeczną z dotychczasowymi obiegowymi opiniami. Na użytek PRL stworzono bowiem legendę LWP jako armii polskiej i patriotycznej, a po roku 1989 ugrzęźliśmy w swoistej mentalnej hybrydzie łączącej myślenie postkomunistyczne i niepodległościowe  w jedną całość na zasadzie: Armia Krajowa była patriotyczna, ale i komunistyczna Armia Ludowa posiadała w swoich szeregach patriotów. Tego typu myślenie trzeba wyrzucić do kosza bo jest nic nie warte i fałszuje obraz historii. Najnowsze dzieje Polski trzeba opisać na nowo, a książka Sławomira Cenckiewicza jest w tym procesie bardzo ważnym etapem.

Naszych Czytelników zapraszamy do lektury i czekamy na kolejne dzieła odkłamujące najnowszą historię Polski.